چی کلاپەنە باسۆ بەشێڤی فرەو  هەورامانی پسۆ( زوان ، کوڵتور، کەشو هەوا،ئاوی، دارستانەکێش و...)کە هەورامانی بە نێسبەو دۆروبەروو وێش تایبەت کەرۆ، مەترسی جەبەین لوایشا ئیناسەر کەرمی.

بەریزا، بەداخەوە بە هۆ رژیمۆ سە دارەو ئێران و ئێراق و هەندێو دەسەلاتداراو هەریمی و کەمتەر خەمی هەندێو جە خەلکیو،  بەشێڤی فرەو هەورامانی مەترسی جەبەین لوایشا ئیناسەر، پەوچی ئەگەر ئێرادێڤی دڵسۆزانە و نیشتمانی نەگنۆ کار، دماڕۆیڤی نزیکەنە ئا میراتە پڕئێژا و گرنگێ کە جە وەڵیناو وێماوە یاوان دەسما تەرسۆ فۆتیەش گنۆ سەر. تۆمارکەردەو  هەورامانی جە لایەنوو یۆنێسکۆیەوە نەتەنیا پەیامێڤی بەهێزی فەرهەنگی پەی سەرجەم خەڵکوو هەورامانی و کوردستانین کە بە گڕوتین، پارێزەروو میراتە کولتوریەکاشا با، بەڵکوو زەخت و فشارێڤی جێدی سەروو وەرپرس و کاربەدەساو ئێرانو ئێراقیەوە وەش کەرۆ تا جە وەراوەروو کاولکارییە فەرهەنگییەکاوە چڵەکیارە.هەورامان ئیسە پاڵپشتی و ئەشناسەکەردەی جەهانیش ئینا چنێو و بە شێوازێڤی وەروەڵا قابلییەتەکیش دنیانە مشناسیا و ئێرادێڤی جەهانی پەی پارێزگاری میراتە فەرهەنگیەکاو هەورامانی وەش بۆ.
وەهارەن ، سەوزەن ، ئاوەن ، سەر کاوەن 
هاژەی وەفراوەن ،شاخەی شەتاوەن
 
ساقییەن ، بادەن ، نەسیمەن ، بادەن 
بوڵبوڵ جە دەورەی گوڵان ئازادەن
 
بەزمەن، شادیەن ، عەیشەن ، نیشاتەن 
کەیفەن ،شۆخییەن، شەوقەن، حەیاتەن

تەمەن ، دووکەڵەن ، گەردەن غوبارەن 
فرمێسکەن ، چەمەن ، سەیلەن ، فوارەن
 
سەنگەن، کۆسارەن،سەر کۆوەن، هەردەن 
خەمەن ، مەینەتەن ، زوخاوەن ، دەردەن
 
هیجرەن ،دوورییەن ،عیجزەن، فیراقەن 
واوەیــلا و شینەن ، ناڵەی عوشاقەن
 
سەبزەن ، سۆسەنەن ، نەورۆز گوڵانەن 
کەمەرەن ، هەردەن ، ملەن ، کەڵانەن
 
سەرعییەن،شەیدان، نەجدەن مەجنوونەن 
فیراقەن ، جامەن ، پیاڵەی هوونەن

#مەولەوی
دەنگوو هەورامانی: 
دەنگوو هەورامانی: 
دەنگوو هەورامانی: 